Hipofiz Adenomu

Prolaktin gebelik ve emzirme döneminde süt oluşumunu uyarır. Kadınlarda normal prolaktin seviyeleri tipik olarak 25 ng/ml düzeyinin erkeklerde ise 17 ng/ml düzeyinin altındadır. Prolaktin seviyelerinin kanda yükselmesi durumu hiperprolaktinemi olarak adlandırılır.

Prolaktinoma hipofiz adenomuna bağlı aşırı miktarda prolaktin üretimine sebep olarak hiperprolaktinemiye sebep olur. Prolaktinomalar her iki cinsiyette de görülür kadınlarda daha sık rastlanmaktadır. T

PROLAKTİNOMANIN SEMPTOMLAR NELERDİR ?

Büyük tümör optik sinirlere ve komşu beyin dokusuna bası yaparak baş ağrısı ve/veya görme problemlerine yol açabilir. Kadınlarda adetlerin kesilmesi ya da düzensizliği, cinsel istek azlığı, vajina kuruluğu, gebe kalmada zorluk ve emzirmeyen kadınlarda memeden süt gelir. Bu duruma GALAKTORE denir.

En sık görülen başvuru semptomları

Başka hangi sebepler Prolaktin seviyelerini yükseltebilir ?

Hiperprolaktinemi sebepleri:

Prolaktinomalar

İlaçlar (Fenotiazinler, metoklorpropamid, risperidon, selektif serotonin geri alım inhibitörleri, östrojenler, verpamil)

Stres Zona Hastalığı

Gebelik Sistemik Lupus Eritramatosus Hastalığı

Hipotiroidizm Karın operasyonları

Böbrek hastalığı Gögüs travması

Tanı

Kadında mens periyotları düzensiz/yok ise, memeden süt geliyor ise veya fertilite problemleri var ise şüphelenilmelidir. Erkelerde ereksiyon kusurları, infertilite, baş ağrısı veya görme problemleri varlığında artmış prolaktin seviyelerinden şüphelenilmelidir.

Değerlendirme için ilk basamak olarak prolaktin seviyesini için kan örneği alınmalıdır. Günün herhangi bir zamanında örnek alınabilir ve normal seviyeleri kadınlarda 25 ng/ml, erkeklerde 17 ng/ml düzeylerinin altındadır.

Eğer prolaktin seviyeleriniz yüksek, tüm diğer testler normal saptanır ise bir sonraki basamak hipofiz bezinin magnetik rözonans görüntüleme (MRG) taraması ile görüntülemektir. MRG incelemesi hipofizinizde tümör olup olmadığını, boyutunu, tümörün optik sinirler veya komşu dokuları etkileyip etkilemediğini ortaya koyacaktır.

Tedavi

Prolaktinomalarda tercih edilen tedavi dopamin agonistleri denilen ilaçların verilmesidir. Ülkemizde onaylanan iki ilaç vardır. Yasa nedeniyle onaylanan ilaçların ismini veremiyoruz. Bu ilaçlar prolaktin seviyelerini düşürme ve tümör boyutlarını küçültmeyi > % 90 hastada başarı ile sağlamaktadırlar. Prolaktin seviyeleri tipik olarak tedavi başladıktan günler içerisinde normal seviyelere döner ve tümör küçülmesi ise 3-6 ay içerisinde belirgin hale gelir.

Bromokriptin daha ucuzdur fakat günde 2-3 kez alınması gerekir ve bulantı, düşük kan basıncı ve baş dönmesi gibi yan etkilere daha fazla yol açar. Bu yan etkiler düşük dozda başlanarak, gece hafif yemek ile birlikte alınması ile azaltılabilir.

İlaç tedavinin sakıncaları

Bromokriptin ve kabergolin en büyük dezavantajları ilaç kesildikten sonra hızla prolaktin seviyesinde yükselme ve tümörün yeniden büyümesi sorunudur. HAz sayıda hastada uzun süreli ilaç kesilmesi mümkün olsa da makreadenomu bulunan hastaların ilacı muhtemelen ömür boyu kullanmaları gerekebilecektir. İki ilaç da gebelikte kullanılamaz.

Cerrahi

İlaç tedavisine rağmen küçülmeyen kitlelerde, kitle içine kanama ( apopleksi), kistik adenomlarda ve gebelik isteniyorsa cerrahi tedavi yapılmalıdır. Cerrahi başarı için cerrahın becerisi çok önemlidir. Cerrahide de yine en etkili yöntem Endoskopik Endonazal Transsfenoidal Cerrahi yani burun yolundan endoskop ile kitle çıkartılması yöntemidir.

Akromegali hipofiz adenomundan büyüme hormonun adı verilen hormonun fazla salgılanması nedeniyle oluşan bir hastalıktır. Büyüme hormonun fazla salgılanması sonucu el, ayak bölgelerinde aşırı büyüme olur. Ayakkabı numarasında artış, yüzüklerin dar gelmesi, yüz hatlarında kabalaşma, çenede belirginleşme, dişlerde ayrışma gibi bulgular olabilir. Ayrıca baş ağrısı, halsizlik, terlemede artışı ve cinsel fonksiyonlarda azalma gibi genel şikayetler de olabilir. Ayrıca hipofizdeki tümörün boyutuna bağlı olarak görme bozuklukları da oluşabilmektedir.

Akromegali hastalarındaki bu değişiklikler hasta ve yakınları tarafından maalesef geç fark edilir. Belirtiler çok yavaş oluştuğu için çoğu hasta hastalık başladıktan 5-7 yıl sonra tanı konmaktadır. Bu yüzden hastalar şeker hastalığı, kalp hastalıkları, uyku apne denilen uykuda solunum problemleri, eklem rahatsızlıkları ve çeşitli kanserler çıktıktan sonra tanı alabilmektedir. Yüksek tansiyon akromegali hastalarının pek çoğunda tespit edilir. Barsak ve tiroid kanseri sıklığı artmaktadır. Ellerde sinir sıkışmaları, bel ve bacak ağrıları bu hastalarda sık görülür.

Bulgular

• Görmede azalma
• Alın kemiğinde belirginleşme
• Çenede sivrileşme (belirginleşme)
• Şeker hastalığı
• Büyük el ve ayaklar ( yüzüklerin olmaması, ayakkabı numarasında artış)
• Terleme artışı, ciltte yağlanma
• Kalp büyümesi, yüksek tansiyon
• Cinsel sorunlar
• Eklem rahatsızlıkları

Tanı

Hastadan şüphelenildiği zaman tanı amaçlı bir takım testler yapılır. Bunların en önemlisi şeker yükleme testidir. Yükleme testi sırasında hastaya 75 gr şeker ihtiva eden şekerli su içirilir ve 0, 30, 60, 90 ve 120. dakikalarda hastanın büyüme hormonu değerleri ölçülür. Aynı zamanda serum IGF-1 ölçümleri de hastalığın takip ve tedavisinde sık olarak kullanılır.

Tedavinin hedefleri

• • Fiziksel bulguların düzelmesi
• • Büyüme hormon salınımının normale dönmesi
• • Tümörden kurtulma
• • Diğer hipofiz hormonlarının salınımının korunması
• • Normal yaşam süresinin sağlanması

Tedavi ve Takip

Tedavide üç yöntem kullanılır. Bunların ilki cerrahi tedavi, ikincisi ilaç tedavisi ve en son seçenek ise radyoterapi yani ışın tedavidir. Akromegali tedavisinde cerrahi birinci seçilecek tedavi yöntemidir. Tekrarlayan kitlelerde cerrahi tedavi tekrarlanabilir. Cerrahide de yine en etkili yöntem Endoskopik Endonazal Transsfenoidal Cerrahi yani burun yolundan endoskop ile kitle çıkartılması yöntemidir. Cerrahi tedavi sonrasında hastalar klinik düzelmeyi günler içerisinde fark edebilirler. Tam olarak iyileşmenin değerlendirilmesi ise ameliyat sonrası 3. ayda yapılmalıdır. 3. aydaki değerlendirmeler sırasında büyüme hormonu, IGF-1 düzeyleri yanında tekrar şeker yükleme testinde hormon yanıtı da değerlendirilmelidir.

Ameliyat sonrası tamamen düzelme elde edilen hastalarda 6 ayda bir klinik değerlendirme yapılmalı. Aynı zamanda hormon düzeyleri ve IGF-1 ölçümleri ile hipofiz MR’ ları çekilerek tümörün durumu değerlendirilmelidir.

Takip

Akromegali hastalarında diğer organlardaki etkilerinin kontrol edilmesi amacıyla bir takım taramalar yapılmalıdır. Hastalarda EKG ve ekokardiyografi ile kardiyolojik etkiler, kolonoskopi ile barsak kanseri poliplerinin taramaları yapılmalı. Akromegali hastalarında artan tiroid kanseri sıklığı nedeniyle tiroid ultrasonografisi ile tiroid nodülleri değerlendirilmeli ve gerekirse biyopsi yapılmalıdır. Bu hastalarında uyku apne sendromu %90 sıklıkta tespit edilmekte ve genellikle horlama ile birlikte seyretmektedir.

Akromegali süregen bir hastalıktır ve komplikasyonları hastaların yaşam kalitesini ve süresini azaltmaktadır. Bu yüzden yakın takip edilmelidir.

Cushing sendromu ve Cushing hastalığı nedir?

Cushing sendromu vücutta gereğinden fazla kortizol hormonun bulunduğu seyrek görülen bir durumdur. Kortizol, böbrek üstü bezleri tarafından üretilen ve yaşam için gerekli bir hormondur. Kortizol, stresli durumlara karşı vücudumuzun cevap vermesini sağlar, neredeyse tüm dokularımız üzerine etkilidir. En fazla sabah erken saatlerde, az miktarlarda da geceleri salınır.

Nedeni ne olursa olsun vücutta gereğinden fazla kortizol üretilmesine Cushing sendromu denir. Hipofiz bezi kaynaklı (adenoma bağlı) olan kortizolün aşırı salgılanmasına bağlı gelişen Cushing sendromuna ise Cushing hastalığı denir.

Cushing sendromu oldukça nadir görülür. Kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür ve genelde 20-40 yaş arası ortaya çıkar.

Cushing sendromu belirtileri nelerdir?

Başlıca belirti ve bulgular Tablo-1’de gösterilmiştir. Bu belirti ve bulguların hepsi birden aynı hastada bulunmayabilir. Bazı hastalarda az veya hafif olabilir, belki yalnız kilo alımı ve adet düzensizliği görülür. Ciddi hastalığı olan bazı hastalarda ise neredeyse tüm belirtiler gözlenir. Yetişkinlerde en sık gözlenen belirtiler kilo alımı (gövde kısmında), hipertansiyon ve kas güçsüzlükleridir.

Tablo-1. Cuhing Sendromu belirti ve bulguları;

Cushing hastalığında tanı

En sık kullanılan testler kan, idrar veya tükürükte kortizol tayinidir. Baskılama testi de tanı için önemlidir. Eğer vücudumuz normal kortizol üretimine sahipse bu testle kortizol düzeyleri düşer fakat Cushing sendromu olan kişilerde bu düşme olmaz.

Cushing hastalığında tedavi

Hipofiz bezindeki tümörün çıkartılması Cushing hastalığı tedavisindeki en uygun yöntemdir. En etkili yöntem endoskopik transsfenoidal cerrahidir ( burundan endoskop yardımı ile). Böylece kafatası açılmadan hipofiz bezine ulaşılır. Bu yolla cerrahi, hastalar için daha az travmatiktir ve daha erken iyileşme sağlanır.

Sadece tümörün çıkarılması ile geride kalan sağlam hipofiz dokusu normal fonksiyonuna devam eder. Deneyimli cerrahın ellerinde başarı %70-90’dır. Başarı oranı cerrahın deneyimine bağlıdır. Fakat yine de %15 hastada muhtemelen tümörün tam çıkarılamamasına bağlı tümör yeniden büyür ve hastalık düzelmez.

Diğer tedavi yöntemleri hedefe yönelik ışınlama (radyocerrahi) dir. Her iki böbrek üstü bezinin çıkarılması vücutta kortizol üretiminin durmasını sağlar.

Birçok hasta cerrahiden sonra -komplikasyon gelişmezse- yavaş yavaş kendilerini daha iyi hisseder ve kısa sürede taburcu olurlar. Tamamen normale dönmek, kilo vermek, eski gücüne kavuşmak, hafıza problemlerinin ve depresyonun düzelmesi zaman alabilir. Yüksek kortizol düzeyi vücut ve beyin üzerinde değişiklikler yapar ve bu değişikliklerin düzelmesinin yavaş olacağını unutmamak gerekir. Bu nekahat döneminin normal bir özelliğidir, sabırlı olmak gerekir.

Başarılı cerrahiden sonra kortizol sevileri çok düşer. Bu durum cerrahiden sonra 3-18 aylık döneme kadar uzayabilir. Düşük kortizol seviyesi bulantı, kusma, ishal, ağrı ve grip benzeri şikayetlere neden olabilir. Bu durumda dışarda kortizon vermek gerekir. Son yayınlarda da ameliyattan sonra dışarda kortizon tedavisi ihtiyacı olması ameliyatın başarılı olduğunun göstergesi olarak kabul edilmektedir.

Bazı hipofiz tümörleri salgılayıcıdır, yani hormon üretirler. Hipofiz adenomları içerisinde en sık görüleni, prolaktin salgılayan adenomlardır (prolaktinoma). Bunu büyüme hormonu salgılayan adenomlar izler. Diğer hipofiz hormonlarını salgılayan adenomlar daha nadir görülür.

Diğer hipofiz tümörleri salgılayıcı değildir, yani hormon üretmezler. Bazı nonfonksiyone adenomlar ise hipofiz bezinin çok az hormon üretmesine neden olurlar; buna hipopitüitarizm adı verilir. Tümör veya tümör olmayan büyüme olsun, lezyon normal hipofiz bezine baskı yaptığında bu meydana gelir.

Hipofiz adenomunun büyüklüğüne göre:

Hipofizer insidentaloma 1 santimetreden (cm) küçükse, mikro-insidentaloma adıyla adlandırılır. Bir cm’den büyük olanlar makro-insidentaloma olarak adlandırılır. Büyük lezyonların yaygınlığı daha azdır.

Bulgular:

Kitle basısına bağlı olarak;

• Baş ağrıları.
• Görme bozukluğu
• Göz hareketini kontrol eden kaslarda felç veya zayıflık

Hipofiz hormonlarının düşük olmasıyla ilgili belirtiler şunları içerir:

• Yorgunluk
• Halsizlik
• Kadınlarda adet düzensizliği
• Cinsel işlev bozukluğu

Aşırı hormon belirtileri, etkilenen hormona bağlı olarak çok fazla değişiklik gösterir. Aşağıda olası belirtilerin yalnızca birkaçı verilmiştir.

Tümör içine kanama ve buna bağlı olarak; sıklıkla şiddetli baş ağrısı, görüşle ilgili sorunlar ve hipofiz işlevinin hızla kaybı da görülebilir ki buna HİPOFİZ APOPLEKSİSİ DENİR

Tanı

Hipofiz MRG, hormon testleri ve görme alan testi yeterlidir.

Tedavi

Görme kaybı, hormon yetmezliği yapıyorsa, tümör içine kanama oluşturmuşsa, kitle etkisi ile hipofiz sapını itip prolaktin ( süt hormonu) yüksekliği ve bulguları yapıyorsa cerrahi tedavi önerilir. Cerrahide de yine en etkili yöntem Endoskopik Endonazal Transsfenoidal Cerrahi yani burun yolundan endoskop ile kitle çıkartılması yöntemidir.